Overzicht van het onderzoekslandschap en de wetenschappelijke informatie inzake (marien) zwerfvuil en microplastics in België 2020

In de context van de nationale werkgroep marien zwerfvuil, gecoördineerd door FOD Leefmilieu (Dienst Marien Milieu), werd VLIZ gevraagd om de wetenschappelijke onderbouwing te voorzien voor wat betreft de beschikbare wetenschappelijke studies over (marien) zwerfvuil en microplastics in België. Daarnaast brengt de voorliggende nota het Belgisch (marien) onderzoekslandschap inzake deze thematiek in kaart en wordt ingegaan op de onderzoeksnoden.
In België wordt als sinds 2002 onderzoek gedaan naar …

In de context van de nationale werkgroep marien zwerfvuil, gecoördineerd door FOD Leefmilieu (Dienst Marien Milieu), werd VLIZ gevraagd om de wetenschappelijke onderbouwing te voorzien voor wat betreft de beschikbare wetenschappelijke studies over (marien) zwerfvuil en microplastics in België. Daarnaast brengt de voorliggende nota het Belgisch (marien) onderzoekslandschap inzake deze thematiek in kaart en wordt ingegaan op de onderzoeksnoden.
In België wordt als sinds 2002 onderzoek gedaan naar de aanwezigheid en mogelijke effecten van zwerfvuil in de Noordzee en op het strand. Momenteel bestaan een zestigtal A1-publicaties inzake zwerfvuil of microplastics waarvan ten minste één onderzoeker verbonden is aan een Belgische universitaire associatie of wetenschappelijke instelling.
De aanwezigheid van marien zwerfvuil is een mondiaal probleem dat blijft toenemen in alle zeeën en oceanen. Op de zeebodem van het Belgisch deel van de Noordzee worden gemiddeld 126 items per km² aangetroffen. Op de Vlaamse stranden worden gemiddeld 137 items zwerfvuil per 100 meter vloedlijn genoteerd. Zowel op de zeebodem als op het strand bestaat het overgrote deel (respectievelijk 90 en 80%) van het afval uit plastic. Een kwantificatie van de plastic flux naar zee (via onder meer rivieren en havens) werd momenteel nog niet doorgerekend voor Vlaanderen. Het microscopisch plastic afval (microplastics) is eveneens abundant aanwezig in het Belgisch deel van de Noordzee. Ondertussen zijn de eerste stappen gezet richting routinematige monitoring van microplastics, maar de detectie en kwantificatie van de kleinste fractie microplastics en nanoplastics vormen nog steeds een uitdaging voor de onderzoekers.
Plastic afval kan, o.a. door verstikking of verstrikking, leiden tot de dood van talrijke zeedieren zoals walvissen, zeevogels en zeehonden. Microplastics worden opgenomen door mariene organismen en kunnen via het zeevoedsel op ons bord terecht komen. Momenteel bestaan nog geen voedingsnormen voor microplastics. Om de risico’s voor de volksgezondheid in te schatten zijn er meer wetenschappelijke 
gegevens en gestandaardiseerd methodes noodzakelijk.
Vanuit het (overheids)beleid zijn er duidelijke noden om de problematiek van de aanwezigheid van zwerfvuil en microplastics in het milieu in België te bestuderen en aan te pakken. Zowel het Vlaams (OVAM, 2017) als federaal (De Backer, 2017) actieplan zetten in op  maatregelen om marien zwerfvuil te reduceren (incl. preventie).
Gezien het maatschappelijk belang van deze problematiek, groeit ook bij spelers uit de Blauwe Economie het bewustzijn om in te zetten op  innovatieve oplossingen voor marien zwerfvuil en microplastiscs (o.a. via de werking van de Blauwe Cluster).