In uitvoering van het Vlaams Regeerakkoord 2019-2024 werd op 16 juli 2021 een decreet goedgekeurd dat de opkomstplicht voor de lokale en de provinciale verkiezingen afschafte. Hoewel het
uitbrengen van een stem nog steeds als een belangrijk democratisch recht wordt beschouwd, is
het voor kiezers wettelijk niet langer verplicht om aan de verkiezingen deel te nemen. Met deze
maatregel sluit Vlaanderen zich aan bij de praktijk die in vele andere westerse democratieën al
wordt toegepast.
De afschaffing van de opkomstplicht markeert een belangrijke wijziging in het Vlaamse kiessysteem en roept heel wat vragen en uiteenlopende meningen op in de samenleving. Sommigen zien
het stemrecht als een fundamentele plicht van elke burger, terwijl anderen het eerder als een
individuele vrijheid beschouwen. Tegen deze achtergrond is een wetenschappelijk onderbouwde
evaluatie essentieel om het publiek debat over de legitimiteit en impact van deze beleidskeuze op
een serene manier te kunnen voeren.
In opdracht van de minister van Binnenlands Bestuur Hilde Crevits voerde het Centrum voor Lokale Politiek van de Universiteit Gent een studie uit naar de motivatie en het gedrag van kiezers
bij de lokale en provinciale verkiezingen van 13 oktober 2024. Dit evaluatierapport brengt de belangrijkste bevindingen in kaart.
Naast de analyse van het stemgedrag wordt ook aandacht besteed aan de communicatie-initiatieven die werden opgezet door de Vlaamse overheid om burgers bewust te maken van hun stemrecht, en het belang van het uitoefenen van dit recht. Enerzijds werd een brede mediacampagne
gevoerd die de nadruk legt op de waarde van stemmen in een democratie. Anderzijds werden
aanvullende initiatieven uitgerold, gericht op specifieke doelgroepen, waaronder jongeren, mensen in armoede, mensen met een handicap en niet-Belgen. Deze acties beoogden het risico op een
ongelijke participatie te beperken.
Internationaal onderzoek toont aan dat de dalende opkomst bij verkiezingen geen afspiegeling
hoeft te zijn van een afname in democratisch engagement, maar eerder wijst op een evolutie in
hoe burgers participeren. Toch blijft een lage opkomst problematisch: het kan de representativiteit van verkiezingsuitslagen aantasten, de politieke responsiviteit verminderen en de legitimiteit
van het democratisch proces onder druk zetten. In dit rapport wordt daarom niet alleen nagegaan
of burgers nog gaan stemmen nu het niet langer verplicht is, maar ook wie er nog stemt, waarom
of waarom niet, en welke rol communicatie daarin speelt. Zo willen we bijdragen aan een genuanceerd inzicht in de gevolgen van deze beleidswijziging voor de Vlaamse democratie
