Vlaanderen is rijk aan waardevol historisch onroerend erfgoed. Om het onderhoud ervan te bevorderen, werd in 1991 Monumentenwacht opgericht. Momenteel ondersteunt Monumentenwacht het onderhoud van zo'n 8.400 historisch waardevolle gebouwen en sites, al dan niet beschermd, in heel Vlaanderen. De cijfers betreffen de 'inspecteerbare gehelen'. Dat zijn objecten die op zichzelf geïnspecteerd worden en een bijhorend inspectieverslag krijgen.
Op 1 januari 2024 waren in de provincie Antwerpen 2.215 objecten of inspecteerbare gehelen aangesloten bij Monumentenwacht, in Vlaams-Brabant 2.029, en in Oost-Vlaanderen 1.932. In West-Vlaanderen (1.238) en in Limburg (949) zijn er duidelijk heel wat minder objecten aangesloten bij Monumentenwacht dan in de drie andere provincies.
Een groot deel van de objecten aangesloten bij Monumentenwacht is beschermd. Over de gevolgen van een bescherming kan je meer lezen op de site van het Agentschap Onroerend Erfgoed.
In heel Vlaanderen zijn 5.702 objecten, of 68,2% van de bij Monumentenwacht aangesloten objecten, beschermd en 2.661 objecten of 31,8% zijn niet beschermd. Op provinciaal niveau zien we het grootste percentage beschermde objecten in de provincie Antwerpen (74,5%) en het kleinste percentage beschermde objecten in Vlaams-Brabant (60,2%).
Bekijken we de huidige functie van de objecten die aangesloten zijn bij Monumentenwacht, dan zijn de kerken/kapellen de grootste categorie met 2.361 objecten of 28,2% van alle objecten aangesloten bij Monumentenwacht. Het gaat om een heel diverse groep, gaande van kleine boom- of veldkapelletjes tot grotere kapellen, kleine en grote parochiekerken en andere ‘gebouwen voor de eredienst’.
De tweede grootste categorie is bewoning met 1.894 objecten, of 22,6% van alle objecten. Kerken/kapellen en woningen zijn dus goed voor ongeveer de helft van alle objecten aangesloten bij Monumentenwacht. Op de derde plaats staan objecten met een huidige culturele functie (656 objecten), op de vierde plaats objecten met een huidige functie op vlak van onderwijs en wetenschap (473 objecten) en op de vijfde plaats staan leegstaande gebouwen of sites (400).
Oost-Vlaanderen is de provincie met het grootste aantal objecten met huidige functie ‘kerk/kapel’ aangesloten bij Monumentenwacht, namelijk 567. Onderstaande kaart toont ter illustratie de cijfers voor alle Oost-Vlaamse gemeenten. De top drie wordt gevormd door Gent (61), Kruibeke (37) en Aalst (36).
