Nederland staat voor ingrijpende keuzes die het land de komende decennia zullen vormen. Deze langetermijnverkenning schetst vier uiteenlopende scenario’s die samen laten zien hoe sterk beleid en maatschappelijke waarden de richting van de economie, samenleving en leefomgeving beïnvloeden. Het Centraal Planbureau (CPB) plaatst deze scenario’s expliciet in een mondiale context: externe trends zoals geopolitieke spanningen, technologische ontwikkeling en klimaatverandering kunnen richting geven aan wat haalbaar is. Toch laat het rapport zien dat de samenleving zelf ook aan het stuur zit — niet alles kan tegelijk, maar er is wel degelijk speelruimte voor keuzes die elkaar kunnen versterken of tegenwerken.
De vier scenario’s – Markt, Autonoom, Duurzaam en Samen – worden uitgewerkt rond vijf thema’s: economische ontwikkeling, arbeidsmarkt, sociale zekerheid, zorg en ruimte & wonen. Zo wordt duidelijk hoe keuzes op het ene beleidsterrein onvermijdelijk doorwerken op andere terreinen. Het scenario Markt legt de nadruk op internationale handel, open grenzen, ondernemerschap en beperkte overheidsbemoeienis. Het scenario Autonoom kiest voor meer zelfvoorziening en gemeenschapszin, met een soberder verzorgingsstaat en regionaal beleid. In het scenario Duurzaam ligt de focus op leefbaarheid, klimaatneutraliteit en circulaire economie, ondersteund door stevige regulering en internationale samenwerking. Scenario Samen zet in op solidariteit en een gelijkere verdeling van kansen en welvaart, met een sterke publieke sector, hoge belastingen en een uitgebreid sociaal vangnet.
Door concrete voorbeelden te geven — zoals de impact van migratie op de bevolkingsgroei, de verschuiving naar circulaire productie of de rol van arbeidsmigranten in de zorg — laat het CPB zien hoe keuzes zich vertalen naar welvaartseffecten per hoofd van de bevolking, verdeling van inkomens, betaalbaarheid van zorg en bereikbaarheid van woningen. Het rapport benadrukt dat uitstel van beslissingen risico’s met zich meebrengt: het kan leiden tot abrupte aanpassingen met hoge maatschappelijke kosten, zoals de recente problemen met netcongestie bij de energietransitie en de druk op de woningmarkt.
Het CPB plaatst de verkenning ook in een historische context. De studie bouwt voort op een traditie van toekomstverkenningen die teruggaat tot de jaren vijftig met Tinbergen. De lessen daaruit zijn helder: beleidsconsistentie, langetermijndenken en brede maatschappelijke steun zijn essentieel om schokken te voorkomen. Het rapport illustreert dit met voorbeelden als het Deltaplan en de hervormingen van het pensioenstelsel. Tegelijkertijd worden zwakke plekken benoemd, zoals de trage start met duurzame energieopwekking of de moeilijkheid om migratie structureel in te bedden in sociaal beleid.
Deze toekomstverkenning is nadrukkelijk geen blauwdruk, maar een uitnodiging om het debat over richtinggevende keuzes te voeren. De scenario’s zijn ideaaltypisch: ze laten zien wat er kan gebeuren als Nederland op een bepaalde weg verdergaat. In werkelijkheid zal beleid vaak een mix zijn van elementen uit meerdere scenario’s. Toch bieden de scenario’s houvast om de afwegingen scherp te houden en de samenhang tussen domeinen te begrijpen.
