De civiele ruimte vrijwaren voor een vitale democratie: kennisdossier over de impact op middenveld en beleid in Vlaanderen

Veel mensen zetten zich in voor een betere samenleving via verenigingen, acties of projecten. Ze komen samen om hun mening te delen, mee te praten over beleid of iets op te starten in hun buurt. Die vrije ruimte waarin burgers dat kunnen doen, noemen we de civiele ruimte. Ze is essentieel voor een goed werkende democratie.

Maar die ruimte staat onder druk. Sommige overheden nemen maatregelen die het voor organisaties moeilijker maken om te werken. Bijvoorbeeld door subsidieregels aan te pas…

Veel mensen zetten zich in voor een betere samenleving via verenigingen, acties of projecten. Ze komen samen om hun mening te delen, mee te praten over beleid of iets op te starten in hun buurt. Die vrije ruimte waarin burgers dat kunnen doen, noemen we de civiele ruimte. Ze is essentieel voor een goed werkende democratie.

Maar die ruimte staat onder druk. Sommige overheden nemen maatregelen die het voor organisaties moeilijker maken om te werken. Bijvoorbeeld door subsidieregels aan te passen, kritische stemmen te negeren of organisaties extra verplichtingen op te leggen. Dit dossier onderzoekt wat er precies gebeurt in Vlaanderen, waarom dat belangrijk is en wat organisaties kunnen doen.

Hieronder zie je vier voorbeelden uit het dossier:

1. Sociale economiebedrijven die aangepast werk bieden aan mensen met een beperking, kregen te maken met een strengere beoordeling van hun ‘rendement’. Ze moesten aantonen hoeveel maatschappelijke impact ze hadden, met cijfers en rapporten. Voor kleinere organisaties zonder personeel voor administratie is dat erg moeilijk.

2. Energiecoöperaties – burgerinitiatieven die samen investeren in zonne- of windenergie – merkten dat ze steeds minder gemakkelijk toegang kregen tot subsidies of overleg met de overheid. Grotere commerciële spelers kregen vaker voorrang, terwijl de coöperaties dicht bij de mensen staan.

3. Een vakbond kreeg te maken met negatieve framing op sociale media, na een actie voor betere arbeidsvoorwaarden. De overheid greep dat moment aan om te pleiten voor meer controle op hun werking en financiën.

4. Kleine vrijwilligersorganisaties hebben moeite met nieuwe administratieve verplichtingen, zoals het UBO-register. Deze regels kwamen er om witwaspraktijken tegen te gaan, maar zorgen bij hen voor veel extra papierwerk en onzekerheid.

Het dossier is gebaseerd op gesprekken met medewerkers van allerlei organisaties, beleidsmakers en onderzoekers. Het laat zien dat veranderingen in de civiele ruimte niet altijd duidelijk of zwart-wit zijn. Soms zijn ze het gevolg van politieke keuzes, soms van algemene trends zoals individualisering of polarisatie. Toch hebben ze allemaal invloed op hoe vrij burgers en organisaties nog zijn om mee te doen aan de samenleving.